linda noordhuis

De wereld van Harrie
Veldman

“Kom verder!”, zegt Ellie Veldman. De jonge katten Karel en
Klaartje schieten weg. In de woonkamer hangen twee schilderijen van haar opa: een zeilboot en een boerentafereeltje. Een getalenteerde hobbyist. In de hoek van de kamer een stilleven met fles van broer Harrie, nog voor hij naar kunstacademie Minerva ging. Met plakband op de deur het werk van de nieuwe generatie: ‘Voor oma Ellie’.
Het oog wordt met centrifugale kracht – via de kattenkrabpaal
– gezogen naar het schilderij van broer Harrie boven de bank.
Ellie: “Ik heb erover nagedacht en ik wil het verhaal van Harrie vertellen.”

Hond aan tafel
Ellie groeide op in Ten Post. “Mijn moeder haar levensdoel was zorgen. Ze had het liefst de kinderen eeuwig bij haar
thuis: ik was de zevende.” Typerend voor de sfeer was het avondeten: negen man aan een te kleine tafel.
Veel gediscussieer waarbij het ging om wie gelijk had. Gepraat over andere mensen. Nooit over jezelf. Voor eigen
emoties was geen ruimte.
Harrie deed niet mee aan de discussies en aan het gemopper op elkaar. “Hij draaide dan nog eens rond op zijn kruk. Van de tafel naar het aanrecht en terug. Of hij ging creatief bezig met zijn maaltijd. Hij nam een hapje, een hapje en nog een hapje:
zo maakte hij van het eten op zijn bord de vorm van een hond.
Leuk was dat! Als iedereen was uitgegeten dan aten Harrie en
ik op ons gemakje nog wat verder en kletsten met elkaar.”

Het gevoel van rust en veiligheid dat Ellie in het gezin miste,
vond ze wel bij Harrie. Ze trokken veel met elkaar op. Vissen
of een vlieger knutselen. Ze fantaseerden over Marsmannetjes
en maakten een hoorspel. Dat namen ze niet op, ze deden
alsof. Het ontstond spontaan.
De voorkamer van het ouderlijk huis werd alleen gebruikt als
er bezoek was. Daar schilderde hij. Later in zijn eigen huis aan
het Damsterdiep. Ze hield ervan hem te zien schilderen. Hij
liet haar toe in zijn wereld.
“Iedereen mocht hem graag omdat hij nooit oordeelde. Harrie was een beetje… Mensen vonden hem vreemd. En ik begreep dat niet als kind.” Een ingelijste foto van Harrie toont
hem terwijl hij aan het schilderen is. Hij werkte bij een stichting die muurschilderingen in kerken restaureert. Dat hield hij niet vol omdat het schilderen van zijn eigen werk een noodzaak voor hem was.
Harrie gaat op de foto volledig op in zijn werk. “Leuk dat je dat ziet. Hij gaat zo op in zijn werk dat hij daarin onverstoorbaar is, wat er ook gebeurt. Dat zie je aan de foto. De rust. Hij gaat op in zijn wereld.”

Paradijs
Harrie gaat op in zijn wereld en creëert een nieuwe wereld. Dit
zien we in het schilderij boven de bank. Hiervoor hoefde hij niet
op reis zoals in zijn lievelingsboeken van Jules Verne en Tolkien.

Ellie vertelt dat de wereld op het schilderij uit twee delen bestaat die ook in Harrie waren: onrust tegenover rust.
“Een onontgonnen landschap, rommelig. Daar binnenin is het
vredig. Ik denk dat het in zijn geest ook zo was.”

De omlijsting bestaat uit geometrische vormen: vlakken en
cirkels. Hij had dat nog nooit eerder gedaan. Ze lijken geïnspireerd op het werk van de Tsjechische schilder Frantisek Kupka, naast Wassily Kandinski en Piet Mondriaan grondlegger van de abstracte kunst. Daarbinnen een realistisch en fantasievol landschap dat deels ruig en onontgonnen is. Hierin zien we de invloed van zijn docent aan Minerva en aartsvader van de noordelijke realisten: Diederik Kraaijpoel. Als een ontdekkingsreiziger kun je van alles vinden als je langer kijkt. Bomen, water, een nier, een insect.

Met middelpuntvliedende kracht wordt het oog van de kijker
naar het oog in het centrum van het schilderij gezogen. Dit
oog kijkt niet naar jou. Je kijkt er doorheen naar een andere
paradijselijke wereld. In het oog van het schilderij lijken drie
abstracte figuren te staan in een helder licht. Van dit schilderij
wordt Ellie rustig. “Hoeveel er ook om je heen gebeurt of hoeveel drukte er ook is. Daarbinnen is een veilig plekje.”

Er is een tekening die Harrie van een schoolfoto van Ellie
maakte. In haar mond van nu zie je het kind van vroeger nog.
Harrie voelde verder niet de behoefte om mensen te schilderen. Mensen vroegen hem waarom hij dat nooit deed. Hij ging het proberen, vond het moeilijk. Ellie heeft een deel van een schilderij met een vrouw erop, de rest van het schilderij is verbrand. Het is een vrouw die lijkt op het zelfportret van Edvard Munch in De schreeuw.

Aardappels met tevredenheid
Harrie was niet zakelijk ingesteld. Achteraf hoorde Ellie dat
hij van niks leefde. Hij wilde geen gebruik maken van de Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR), dan moest hij schilderijen inleveren. Hij kon moeilijk afstand doen van zijn werk en had alleen geld als hij een schilderij verkocht. Met een paar honderd gulden kon hij een tijd vooruit.

Zijn vader had een arbeidershuisje aan het Damsterdiep voor
hem gekocht. Het lag prachtig in de weilanden met koeien en
dat voor slechts 10.000 gulden. Hij was welkom in zijn ouderlijk
huis om te komen eten. Steeds vaker deed hij dat niet. Hij
at wat zijn moestuin te bieden had. Waren er aardappels dan
at hij aardappels. Veel mensen willen groente en vlees bij de
aardappels. Hij nam het leven zoals het kwam: at aardappels
met tevredenheid.

Op een dag in oktober 1982 lag Harrie even op bed te rusten.
Alhoewel je vanuit zijn huis het gas vanuit Slochteren kon horen, werd het verwarmd met oliekachels. Door een defect aan de oliekachel ontstond er brand. Waarschijnlijk vatte een schilderdoek vlam en brachten de giftige gassen van de olieverf hem buiten bewustzijn. Hij overleed op 31-jarige leeftijd. Waar Harrie leefde groeit nu slechts gras: hij laat leegte na.

Zijn huis met daarin al zijn werk is verloren gegaan. Het schilderij van Ellie bleef bewaard omdat het tijdens de brand op
een expositie hing. Op het internet is niets van of over hem
te vinden. Er zijn andere mannen die Harrie Veldman heten:
een vrijgezel in Oude Pekela, een teamleider in de gemeente
Meppel en een Harrie die graag luistert naar Malibuteam Webradio. Zij zijn allen niet de broer van Ellie Veldman.

Harrie in mijn hart
“Ik heb ontzettend veel verdriet gehad na het overlijden van
Harrie. Zelfs nu, na 35 jaar, kan ik hem nog af en toe missen.
Harrie is altijd in mijn hart gebleven, hij is een stukje van mij.
Door dat schilderij heb ik het gevoel dat hij hier altijd is. Het
schilderij is heel erg Harrie en het mooiste is dat het Harrie is
op het laatst van zijn leven. Dat het ook dat stukje vertegenwoordigt van zijn leven; van hoe hij was en verder ging. Dat is het ook met die cirkels eromheen. Hij wilde zich verder ontwikkelen en dat deed hij naar mijn idee in dat schilderij ook.
Hij ging meer met mensen om dan hij daarvoor deed. Dat
vertelde hij ook wel. Ik heb een goede band met hem gehad
en hij heeft mij heel persoonlijke dingen verteld. Dat was voor
mij het teken dat hij verder ging.”

Tot slot zegt Ellie Veldman:
“Dit is mijn verhaal en een beetje aandacht voor Harrie vind ik
fijn. Hij heeft niet zoveel exposities kunnen hebben. Ik voel me heel erg bevoorrecht dat ik een kunstwerk heb waarbij ik veel beleef. Ik kan me voorstellen dat je bij iets anders ook veel beleeft maar omdat dit het schilderij van mijn broer is - en ik zijn groei hierin zie - is het zoveel meer.”

Tekst: Linda Noordhuis
Fotografie: Klaas Huizenga